Bel 071-5126 216 voor een vrijblijvend advies of kies voor:
In deze serie neemt Tom Hazenberg je mee door een halve eeuw avonturen ten gevolge van een van Nederlands meest spraakmakende archeologische ontdekkingen: de Zwammerdamschepen. De vorige blog kun je hier lezen.
De ontdekking
Het echte jubeljaar 2022 is ingegaan. Het jaar waarin Nederland en Duitsland de zojuist verkregen UNESCO-status van de Neder-Germaans Limes zullen vieren. Ook Alphen aan den Rijn zal zich presenteren als Wereldstad aan de Limes. Maar natuurlijk ook het jaar waarin we ons het 50 jarige jubileum van de ontdekking van de Zwammerdam 2 en daarmee het scheepstype `Zwammerdam’ vieren. We vieren dit onder andere met het oral historiy project Do you rememenber … ? Maar eerst zakken we terug in de tijd – naar 1972 – en stappen over bouwterrein waar de Johannes Stichting een zeer moderne zorgingstelling laat verrijzen. Ga je mee?
De winterkou hangt over een grotendeels modderig leeg bouwterrein. Jan Groffen, magazijnmeester van de Bataafse (sic!) Aannemingsmaatschappij, brengt zijn schaarse pauzes door met struinen over het terrein op zoek naar Romeins vondstmateriaal. Hij wist van de opgravingen die door de Universiteit van Amsterdam afelopen jaren heeft uitgevoerd. Daarbij had hij amateur-vorser P.C. Beunder al over het terrein zien zoeken. Dus ondernam hij ook maar eens speurtochten over het land van voormalige boerderij De Hooge Burch, dat bouwrijp werd gemaakt. De toplaag was ongeschikt om op te bouwen dus de bouwvoor werd overal verwijderd plaats te maken voor zandpakketten als fundering. Ook de vulling van sloten werd uitgebaggerd om na de geplande egalisatie verzakking in de toekomst te voorkomen. Zoekend langs de Loetweg zag Groffen dat dit baggerwerk hout had blootgelegd. “Ik stuitte op een soort palissade” vertelt Groffen in 2020. Dat wekte zijn nieuwsgierigheid. Nu moest hij weer terug naar zijn magazijn, maar de volgende pauze ging hij terug deze keer met een schop in de hand. Hij legde grond opzij en legde meer hout vrij. Houten planken lagen schuin in de helling van de voormalige sloot. Wat zou dat zijn? Maar de pauze was weer voorbij en het magazijn moest weer open. Maar de volgende dag herhaalde hij zijn graafwerk en steeds verder legde hij zijn ontdekking bloot. Inmiddels niet alleen lange planken maar ook dwars daarop balkjes. Het geheel lag in verband. En steeds verder groef hij. “Ik legde het geheel wel over 7 meter bloot” herinnert Groffen zich.
Met zijn kennis over de opgravingen van Nigrum Pullum begon hij zich toch werkelijk af te vragen of zijn ontdekking hiermee in verband kon staan. “Dit kan je niet voorjezelf houden. Toen heb ik rechtstreeks met professor Glasbergen kunnen bellen. En de volgende dag stond hij in de put!”. En inderdaad kwam op 11 februari de beroemde professor zelf kijken. Onder zijn meegetogen stafleden bevond zich ook Maarten de Weerd, die dan nog niet weet dat `Zwammerdam’ een belangrijk deel van zijn carrière zou vormen. Na het bezoek besprak Glasbergen de bevindingen met Maarten. Deze weet zich nog te herinneren dat Glasbergen met nadruk vroeg of hier niet sprake was van een omgevallen boerenhek. Dat zou een hernieuwde inzet van de universiteit toch niet rechtvaardigen. Maar ook Maarten was ervan overtuigd dat hier sprake was van een Romeinse ontdekking. Een ontdekking van formaat! De Zwammerdam 2 was een feit en nieuwe opgravingen moesten worden gepland.
Hoe we de herinneringen van Jan Groffen kennen? In 2019 kreeg ik een brief van zijn dochter, Andrea. Haar vader had zijn hele leven verteld over zijn ontdekking en de Zwammerdamschepen. En ook nu nog volgde hij het project `Operatie Zwammerdasmschepen’. Zij vroeg of we haar vader een keer konden ontvangen. In januari 2020 lukte het om Jan Groffen en Maarten de Weerd na bijna 50 jaar weer samen te brengen. Er werden oude herinneringen opgehaald, ieder vanuit eigen beleving. En deze herinneringen zijn gefilmd. De herinneringen van Groffen en De Weerd vormden tevens het startpunt van een nieuw oral history-project Do you remember? waarover elders meer.
Groffen kon na al die jaren zijn meegebrachte familie trots `zijn’ Zwammerdam 2 tonen. En zelf was hij onder de indruk van de restauratie van het schip in de Restauratiewerf in Museumpark Archeon. Hoe had hij kunnen denken dat zijn winterwandelingen in de pauze decennia later tot het collectieve geheugen zozouden bijdragen aan de UNESCO Werelderfgoedstatus van de Neder-Germaanse Limes.
Hazenberg Archeologie is een vooraanstaand adviesbureau voor archeologie in Nederland. Onze professionals kunnen ingezet worden in elke fase van een archeologisch project.
