Zondag 29 april jl. nam archeoloog Tom Hazenberg afscheid van het bestuur van stichting Mooi Matilo, tijdens een winderige bijeenkomst bij het gebouw Fabrica in Park Matilo. De stichting die hij in 2013 oprichtte, gaat zonder hem verder nu Hazenberg coördinator Kennis en Behoud is geworden, bij de Nederlandse Limes Samenwerking.
Voorzitter Alexander Geertsema bedankt Tom Hazenberg voor zijn tomeloze inzet voor de stichting
Bestuursvoorzitter Alexander Geertsema en vrijwilligster Nelly Spanjersberg bedankten Tom voor zijn grote inspanningen en enthousiasme voor deze boeiende locatie van Unesco Werelderfgoed. Toms’ laatste handeling was de opening van de serie-expositie Goden, gemmen en geluk. Daarna verzorgde hij nog drie keer een korte lezing over de gemmen (gegraveerde voorstellingen in halfedelsteen).
Officiele start van de serie-expositieGoden, gemmen en gelukUnaniem: boeiende lezing!
Vanaf 1 april 2024 is Tom Hazenberg de nieuwe Coördinator Kennis(ontwikkeling) en Behoud van het Sitebureau van de Nederlandse Limes Samenwerking (NLS).
Zijn belangrijkste opdracht is zich te ontwikkelen tot spin in het web van bescherming, behoud en beheer van de Limes en zo rijks-, provinciaal- en gemeentelijk niveau te verbinden. Onderdeel daarvan is er op toe te zien dat de Limes goed beschermd is in omgevingsverordeningen en -plannen en het behoud en beheer van de Werelderfgoed-sites monitoren, samen met gemeenten en eigenaren.
Hazenberg is coördinator van de recentelijk opgerichte Werkgroep Bescherming waarin ruimtelijke ontwikkelingen met een mogelijke impact op de Werelderfgoed-waarden worden besproken en een gezamenlijke lijn wordt uitgezet met betrekking tot vergunningverlening en handhaving. Hazenberg is op deze thema’s tevens het landelijk aanspreekpunt.
Op het terrein van kennisontwikkeling is hij verantwoordelijk voor ontwikkeling en uitvoering van de gezamenlijke onderzoeksstrategie, samen met collega’s van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en onze Duitse partners. Daarnaast is hij verantwoordelijk voor het toegankelijk maken van wetenschappelijke informatie over de Limes. Hazenberg neemt zitting in de internationale Bratislava-groep, waarin experts uit alle Limes-landen informatie uitwisselen en zich inzetten voor de uitbreiding van het Werelderfgoed.
Goden, gemmen en geluk. Romeinse zegelringen van de Limes
Zuid-Holland – Het wordt de zomer van de kleine meesterwerken! Want zo kunnen Romeinse zegelringen met hun gegraveerde voorstellingen (gemmen) wel worden genoemd. Vanaf 28 april t/m 15 september 2024 is de serie-expositie Goden, gemmen en geluk te zien op twaalf locaties langs de limes, de voormalige Romeinse grens in Zuid-Holland. De officiële opening is zondag 28 april om 13.00 uur in het ontmoetingsgebouw Fabrica in Unesco Werelderfgoedlocatie Park Matilo in Leiden (Besjeslaan 1, wijk Roomburg). Met gemmenlezing van ca. 15 minuten. Aanmelden via patricia@hazenbergarcheologie.nl.
Lokale streekmusea vanaf Bodegraven (incl. het nieuwe Hortus Populus) via Hazerswoude,Valkenburg, Katwijk naar Voorburg inclusief DeVergulde Wagen en museumpark Archeon in Alphen aan den Rijn en het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden tonen een of meerdere gemmen. Op filmis te zien hoe moeilijk het is de kleine edelstenen te graveren op de oude Romeinse manier. De beste makers waren in Romeinse tijden dan ook echte beroemdheden, ver over de landsgrenzen heen!
Onderzoek en inventarisatie Archeoloog Tom Hazenberg, initiatiefnemer van de serie-expositie: “ Ik vermoed dat er best veel mensen zijn die ook een zegelring of gem gevonden hebben. Die liggen vaak thuis in een kast en zijn niet algemeen bekend. Maar hoe leuk zou het niet zijn om deze gemmen te kunnen bekijken en onderzoeken. En om zo meer te weten te komen over Romeinen langs de Romeinse grens. Ik hoop dat deze mensen me gaan mailen voor de nieuwe database Gemmen van de limes ‘ (via patricia@hazenbergarcheologie.nl ). Dan kunnen we proberen het Romeinse verhaal verder aan te vullen. Welke mythe is eraan te verbinden? Waar is hij precies gevonden: in een militair fort misschien, of in een badhuis? Spannend!”
“Er zijn meer Romeinse gemmen gevonden zonder ring dan met ring. En we vinden ze steeds vaker tijdens opgravingen in heel Nederland. Heel bijzonder want ze zijn superklein. De Romeinen gebruikten ze om documenten mee te verzegelen maar waarschijnlijk ook om mee te pronken. Van wie ze zijn geweest en waarom er voor een bepaalde voorstelling is gekozen is helaas nauwelijks te achterhalen. Maar het lijkt erop dat de zegelringen en gemmen die langs de Romeinse Limes worden gevonden mogelijk een militair als eigenaar hadden”.
Bijzondere ervaring voor Historizon-reisgezelschap
Eind september 2023. De deelnemers van de Historizon-reis langs de Muur van Hadrianus in Noord-Engeland weten nog niet welke bijzondere ervaring hen te wachten staat. Na een fantastische openingsdag met bezoeken aan Wallsend/Segedunum, The Great North Museum/Hancock en Chersters/Cilurnum begon dag Twee met een heerlijke wandeling langs The Wall: net als de Neder-Germaanse Limes een UNESCO Werelderfgoed. Het gezelschap splitste zich in twee groepen. De ene koos voor het valleipad onderlangs en de andere voor de steile klim naar de Muur en kleine torens (turrets): hier gebouwd op de meer dan 100 meter hoge Steel Ridge. Allen onderweg naar Milecastle 39 en de wereldberoemde Sycamore Gap boom. Een spannende maar heerlijke tocht voor de deelnemers. De Muur van Hadrianus op zijn mooist.
Afdalend van de Ridge lagen Milecastle en de Sycamore Tree, een uitzonderlijk exemplaar van de `gewone esdoorn’, er prachtig bij. Een beeld dat op talloloze foto’s is vastgelegd maar ook prijkt op souvenirs, boeken en reclamefolders van de Wall. Voor al de populariteit van de boom was groots, nadat deze als decor diende in Hollywood kaskraker “Robin Hood Prince of Thieves”, met Kevin Costner in de hoofdrol.
Ook de Muur-reizigers van Historizon waren onder de indruk van dit icoon van dit UNESCO Werelderfgoed. Natuurlijk legden ook zij dit uitzicht vast op foto’s. En een van van hen, Co Bleeker, maakte van de boom een prachtige schets.
Nadien lunchte het gezelschap in de Twice Brewed Inn net achter de Wall-zone. Het middag-programma bestond uit de ontdekking van Housesteads Fort en Milecastle 37. Another day at the office voor een reisgezelschap, zou je denken.
De boom is om!
Niets was minder waar. De volgende ochtend, woensdag 27 september 2023, maakte iedereen zich op voor een bezoek aan de eeuwigdurende opgraving Vindolanda met het indrukwekkende Chesterholm Museum. Halverwege de rondleiding aldaar liet onze chauffeur Alan weten dat er iets ergs was gebeurd. “De boom … de boom is om!” Dat kon niet waar zijn. De dag ervoor hadden we hem nog gezien! De algemene mening bij de groep was dat Alan het slachtoffer was van fake news. Photoshop doet immers wonderen.
Maar in het museum vond een ontmoeting plaats met Barbara Birley. De curator van Vindolanda Museum kon helaas bevestigen dat de foto’s echt waren en de 300-jaar oude esdoorn echt was omgezaagd. En dat de politie inmiddels de omgeving van de omgezaagde boom had afgezet als een heuse crime-scene. Het verlies van de beeldbepalende boom werd door betrokken archeologen – maar ook bewoners van de regio – als groot verlies gezien.
Daders opgepakt maar icoon verdwenen
De Historizon-groep werd later op de middag nog eens getroffen door het nieuws. Tijdens de tour met archeoloog Tony Willmot over het Wall-fort Birdoswald werd deze laatste enkele keren gestoord door de mobiele telefoon. Vanwege zijn functie bij Historic England hield men hem op de hoogte van de actualiteiten. Hij kreeg zelfs het verzoek om de volgende dag ook de plaats van het incident te onderzoeken, want wat betekent deze actie voor de kwaliteit van de Muur zelf? Tony wist te vertellen dat er inmiddels een jongen van 16 jaar was gearresteerd. Inmiddels weten we dat ook een 60-jarige man is opgepakt.
Met het omzagen van de Sycamore Gap Tree is de Muur van Hadrianus en de regio Northumbria beroofd van een van zijn iconen. Het feit dat de Historizon-reizigers de boom op zijn laatste dag trots hebben zien staan, heeft nauwelijks troost geboden. Zij konden zich goed voorstellen dat het verdwijnen van grote betekenis is voor de mensen rond de Muur en de talloze toeristen.
De Proceedings, de verzamelde artikelen van de lezingen, van het Limescongres 2022 in Nijmegen krijgen langzaamaan meer vorm. Als een van de redactieleden houdt Hazenberg zich bezig met de beschrijvingen van de destijds gehouden excursies. Daarnaast is hij betrokken bij de Nederlandse voorbereidingen voor het volgende congres in 2024. Deze vindt plaats in de plaats Batumi in Georgië, gelegen aan de Zwarte Zee. De wetenschappelijke commissie Nederland heeft een sessievoorstel gedaan onder de noemer Sea to Sea, waarvoor deelnemers zich kunnen gaan opgeven.
Er zijn vele lijnen waarlangs over de Limes wordt gecommuniceerd. Om meer samenhang te bevorderen heeft Tom Hazenberg het initiatief genomen voor het project Hulptroepen Digitale Limes. Dit project behelst het gezamenlijk communiceren door verschillende betrokken partijen over (evenementen en ontwikkelingen van) de Limes via websites en sociale media. Momenteel concentreert dit project zich nog tot de provincie Zuid-Holland: Museumpark Archeon, Provincie Zuid-Holland en Erfgoedhuis Zuid-Holland zijn enthousiaste partners. De deelnemende organisaties zijn onder de titel Limes Presentatie Units actief. (Zie foto).
Naast dit project loopt, mede op initiatief van Hazenberg, de realisatie van uniforme jaarplannen van de betrokken Limes units. Hieruit kwam de eerste Evenementenkalender Limes van Zuid-Holland voort. Deze digitale – nog verder te ontwikkelen- kalender op de site van Geschiedenis van Zuid-Holland laat de geïnteresseerde in de Limes zien wat de betrokken Limes Presentatie Units hem te bieden hebben.
Hazenberg Archeologie is een samenwerking aangegaan met reisbureau Historizon voor een dagvullend Romeins programma. Dit programma vloeit voort uit de bestaande Limesvaarten die Hazenberg organiseert samen met De Leidse Rederij. Vanaf het centrum van Leiden vaart men over de Oude Rijn naar Unesco Werelderfgoed Park Matilo. Hier wandelt men naar het centrum van het Romeinse fort, waar het verhaal van het voormalige fort wordt verteld. Door de samenwerking met Reisbureau Historizon kon de Limesvaart worden uitgebreid met een heerlijke lunch en een aanvullend bezoek aan het Rijksmuseum voor Oudheden (RMO), waar de Romeinse vondsten uit Park Matilo te zien zijn. De hele dag wordt begeleid door een gespecialiseerde gids. De volgende dagtocht is op zaterdag 23 september.
In 2022 was de Muur van Hadrianus 1900 jaar oud. En was dit het jaar waarin Tom Hazenberg voor het eerst als Hadrians Wall-gids optrad voor de reisorganisatie Historizon. Dit beviel zo goed dat hij opnieuw in de rol als gids stapt. Van 25 t/m 30 september maakt hij een tocht langs de talloze restanten die in het noorden van Engeland nog van deze muur te vinden zijn. Gesprekken met hem en andere archeologen plus de bezoeken aan de verschillende locaties zullen duidelijk maken waarom de Muur zo belangrijk is voor onze kennis over deze periode.
Mocht u mee willen, er is nog een enkele plek beschikbaar.
Woensdag 5 juli werd in het stadsmuseum van Woerden de nieuwe tentoonstellingHet Verhaal van Woerdengeopend. Archeologische objecten uit verschillende periodes laten de ontwikkeling zien van de stad Woerden, waarbij er de relatie wordt gelegd tussen de getoonde objecten en locaties in de stad.
Om deze tentoonstelling mogelijk te maken hielp Tom Hazenberg met de ontmanteling van de oude tentoonstelling over de Romeinse tijd waaraan hij ook eerder had bijgedragen. De prachtige mastvoet van het Romeinse schip Woerden 1 uit deze collectie kreeg een plek in Het Verhaal van Woerden maar was toe aan een restauratie. Tom zorgde ervoor dat deze restauratie met veel enthousiasme werd uitgevoerd door het Restauratieteam van project “Operatie Zwammerdamschepen” in Museumpark Archeon.
Eind april heeft reisorganisatie Historizon voor de tweede keer het arrangement `Zwammerdamschepen' georganiseerd met een bezoek aan de vindplaats van de schepen, het Limesbezoekerscentrum NIGRVM PVLLVM en een uitgebreide tour langs Operatie Zwammerdamschepen in Museumpark Archeon met in de pauze een heerlijk lunch. Gids van de dag is Tom Hazenberg. Een van de deelnemers, Ernestine Boere, ook bekend als bestuurslid van de Stichting Mooi Matilo, heeft haar ervaringen opgeschreven.
Excursie Zwammerdamschepen
Hoe zit het nou toch met die Zwammerdamschepen? Ik had geen idee. Dus toen de reisorganisatie Historizon op 29 april 2023 een dagtocht organiseerde naar Zwammerdam en naar Museumpark Archeon in Alphen aan de Rijn, heb ik mij onmiddellijk ingeschreven.
Zes Romeinse schepen gevonden in Zwammerdam
In Zwammerdam zijn 50 jaar geleden bij de bouw van de zorginstelling Ipse de Bruggen de restanten van zes Romeinse schepen gevonden, drie kano’s en drie vrachtschepen, zo vertelde onze gids, de bevlogen archeoloog Tom Hazenberg. Een bizar detail: één schip is gevonden bij het graven van een onderaards gangenstelsel voor de aanvoer van levensmiddelen en andere spullen voor de zorginstelling! Bij een rondwandeling over het terrein hoorde ons gezelschap dat de bewoners een actieve rol spelen bij het onderhoud van de vlaggen en de bekisting die de contouren van het Romeinse Castellum weergeven. In de vitrines die in het bezoekerscentrum (NIGRVM PVLLVM) annex restaurant zijn opgesteld, is een aantal belangwekkende vondsten tentoongesteld. Mocht u een wandel- of fietstocht in de buurt maken, ga dan vooral koffie drinken of lunchen in deze bijzondere omgeving.
Restauratie in Museumpark Archeon
Ondertussen waren we wel nieuwsgierig geworden naar de schepen zelf. Dus op naar Archeon. Daar worden de schepen gerestaureerd. Na een heerlijke lunch in de Romeinse herberg kregen we uitleg van Tom Hazenberg over de restauratie van de schepen. Het opsnorren van de juiste bomen voor het hout van de schepen alleen al is een vak apart. In de restauratiewerf ligt het schip dat nu onder handen wordt genomen. Hoe heeft het schip er vroeger uitgezien? Had het een mast? Waren er roeispanen? Al werkende weg worden deze vragen beantwoord. Het resultaat zal zijn het schip zoals men nu denkt dat het er in de Romeinse tijd heeft uitgezien. Tom vertelde nog een mooi verhaal over een man uit Irak die zich als vrijwilliger had gemeld om te helpen met restaureren. Deze man bleek een ware meester te zijn in het bewerken van hout. Ondertussen heeft hij een vaste baan in Archeon. Na al deze wetenswaardigheden was het tijd voor een afzakkertje in de herberg.
